Om die Internasionale Biblioteek van Afrikamusiek (ILAM as gevolg van die Ingelse naam: International Library of African Music) ) op die kampus van Rhodes Universiteit in Makhanda (voorheen Grahamstad), binne te stap, is soos om ‘n klankportaal na ‘n kontinent se siel te betree. Hierdie argief, effens weggesteek op die Rhodes kampus, is meer as ‘n argief; dit is ‘n lewende bewys van die diverse musikale erfenis van Afrika suid van die Sahara. Vir enige musiekbehepte reisiger is hierdie bewaarplek, gestig op die oortuiging dat Afrika-musiek geweldige artistieke en kulturele waarde het, ‘n noodsaaklike pelgrimstog.
‘n Visionêr se Nalatenskap: Die Stigting van ILAM
Die biblioteek se bestaan is onlosmaaklik verbind aan die toewyding en versiendheid van een man: Hugh Tracey. Gebore in Engeland, het Tracey in 1921 in Suid-Rhodesië (nou Zimbabwe) aangekom om met tabak te boer. Hy het vinnig ‘n diep aangetrokkenheid en respek vir die plaaslike musiek ontwikkel, en die gesofistikeerdheid en sentrale rol daarvan in die lewens van die Karanga-mense met wie hy gewerk het, erken. Hierdie passie het gebots met die destydse koloniale houding wat Afrika-kultuur as ‘primitief’ afgemaak het – ‘n wanopvatting wat Tracey die res van sy lewe probeer verander het.
Tracey se voorspraak het in 1929 begin met vroeë veldopnames, ‘n ambisieuse poging wat in ‘n lewenslange sending ontwikkel het. In 1947 het hy die African Music Society gestig, en teen 1954, met deurslaggewende befondsing van onder andere die Nuffield-stigting en myn groepe het hy die Internasionale Biblioteek van Afrika-musiek in Roodepoort, naby Johannesburg geopen. ILAM is bedink en bedryf as ‘n onafhanklike navorsingsentrum gewy aan die studie en bewaring van die musiek en mondelinge kunste van Afrika. Die aanvanklike mandaat was duidelik: om hierdie noodsaaklike kulturele uitdrukking te ontdek, op te neem, te analiseer, te argiveer en te bevorder.
Tracey het dekades lank die kontinent deurkruis, met die mikrofoon in die hand, en ‘n verstommende versameling van meer as 35 000 historiese opnames bymekaargemaak. Hierdie uitgebreide oudio-argief, aanvanklik gepubliseer as die “Sound of Africa”-reeks (210 Langspeelplate, of LPs vir die van ons wat ouer as 50 is), het die ingewikkelde ritmes en melodieë van meer as 170 taalgroepe vasgevang, ‘n onskatbare kulturele sensus wat sedertdien die ruggraat van etnomusikologiese studie (die studie van musiek in sy sosiale en kulturele konteks) op die kontinent geword het.
Na Hugh Tracey se dood in 1977 het sy seun, Andrew Tracey, ‘n bedrewe etnomusikoloog in eie reg, die leisels oorgeneem as direkteur. In 1978 het Andrew ILAM suksesvol na sy permanente tuiste by Rhodes Universiteit in Makhanda verskuif. Hierdie skuif het die toekoms van die instelling, binne ‘n akademiese omgewing en sy verbintenis tot onderwys geformaliseer deur die universiteit se Etnomusikologie-program te koördineer.
Die Simfonie van Voorwerpe: Unieke Instrumente
Benewens die onskatbare klankargief, huisves ILAM ‘n verstommende versameling Afrika-musiekinstrumente, waarvan baie deur die Tracey-familie self versamel is. Vir die besoeker is die instrument-galery waar die klank werklik vorm aanneem, wat ‘n tasbare verbinding bied met die musiek wat nou digitaal bewaar word.
Die versameling is ‘n meesterklas in Afrika-vindingrykheid, wat die kontinent se gebruik van natuurlike materiale – hout, kalbasse, vel, yster en vesel – tentoonstel om komplekse musiekinstrumente te skep.
‘n Mens kom dadelik die groot familie van die mbira, of ‘duimklavier’, teë. Hugh Tracey was ‘n passievolle kampioen van die mbira en het dit internasionaal gewild gemaak onder die naam “kalimba”. ILAM vertoon talle variasies van hierdie instrument, wat bestaan uit ‘n houtbord met verspringende metaaltande, gespeel deur met die duime te pluk. Hulle wissel van klein, handgrootte voorbeelde tot groter instrumente wat in ‘n kalbas klankkas rus, elk met unieke stemming en tonale eienskappe wat verskillende streeks- en kulturele tradisies weerspieël, soos die Zimbabwiese mbira dza vadzimu (mbira van die voorouers) en die Ugandese akadinda.
Die diversiteit van snaarinstrumente is ewe indrukwekkend. Die elegante kora van Wes-Afrika, ‘n 21-snarige harp-luit gemaak van ‘n groot kalbas en beesvel, staan langs baie eenvoudiger maar ewe belangrike instrumente, soos verskillende soorte musikale boë (uhadi of umrhubhe) van die AmaXhosa-mense, waar ‘n enkele snaar gepluk of gestryk word, dikwels met die mond as ‘n resonator. Die siterfamilie is ook goed verteenwoordig, met die klank-trog wat uit hout gekerf is waaroor snare vasgemaak word, wat demonstreer hoe eenvoudige strukture komplekse klankpalette kan skep.
In die perkussie-afdeling is die groot verskeidenheid tromme oorweldigend—van klein, handgrootte ratels en klokkies (soos ysterklokkies wat met ‘n stok gespeel word) tot monumentale, gekerfde houttromme en hoë keteltromme met ingewikkelde veters en diervelmembrane. Die versameling bevat ook manjifieke marimbas en xilofone, soos die Ugandese amadinda (’n groot xilofoon), met hul swaar houtklawers en natuurlike resonators, wat ongelooflike fisiese en musikale behendigheid vereis om te speel.
ILAM nie net ‘n stowwerige argief nie. Dit is ‘n aktiewe navorsingsinstelling wat voortgaan om te versamel, te digitaliseer en op te voed. Dit bied studente die kans om Afrika-musiek te bestudeer en uit te voer, wat die voortsetting van hierdie tradisies verseker. Die Internasionale Biblioteek van Afrika-musiek is sonder twyfel ‘n heiligdom waar die verlede en toekoms van Afrika-musiek saam resoneer—’n skatkis van klank en vakmanskap wat elke ernstige reisiger moet ervaar.
Die Bewaarder van Skatte
Om hierdie skat te help bewaar is die missie van Dr. Elijah Madiba, die Digitaliseringsbestuurder van ILAM. Hy speel sedert 2002 ‘n deurslaggewende rol in die noukeurige argiefwerk wat die geskiedkundige opnames met moderne tegnologie kombineer en is hy instrumenteel in die voortdurende proses om duisende onskatbare klank- en fotografiese opnames in toeganklike digitale formate te omskep. Met ‘n aanvanklike kwalifikasie as ‘n klank ingenieur het hy in 2002 by ILAM aangesluit om met die digitaliseringsproses te help. Vandag kan hy spog dat daar meer as 50 000 opnames gedigitaliseer is en dat dit vir almal elektronies toeganklik is wat daarin belangstel.
Dr. Madiba se werk verseker dat hierdie ontasbare Afrika-erfenis wat uiteenlopende streke en musiekstyle strek—bewaar word vir toekomstige geslagte navorsers, studente en entoesiaste wêreldwyd.
Sy toewyding aan “digitale terugkeer” gaan verder as blote bewaring. Dr. Madiba is ‘n voorstander van die repatrieer van hierdie klanke na die gemeenskappe waaruit hulle ontstaan het en sodoende plaaslike betrokkenheid en kulturele herlewing verseker.
Deur sy pogings in digitalisering, navorsing en gemeenskapsamewerking bestuur dr. Madiba nie net data nie; hy orkestreer ‘n deurslaggewende dekolonisasie van die argief, wat Afrika-musiekgeskiedenis aan die wêreld beskikbaar stel, een gedigitaliseerde noot op ‘n slag.
Drie redes hoekom jy ILAM wil besoek.
- Jy wil die mees volledigste mbira versameling suid van die Sahara sien.
- Jy wil ‘n selfie by die groot xilofone neem.
- Jy dink steeds daar is iets romanties om na klanke te luister wat in 1929 opgeneem is.
Wat jy moet weet.
- Adres: Die ingang is in Prince Alfred Straat, Makhanda, maar Google se kaart sal jou direk neem. https://share.google/6XNZROVatCqBCdCst want die gebou is effens weggesteek.
- Tye: Elke dag van Maandag tot Vrydag van 08:30 tot 16:30, maar jy sal ‘n afspraak moet maak. Omdat die personeel so min is, is die paar wat daar is, óf besig met ‘n navorsingsprojek óf om klas te gee. Hulle is altyd bereid om te help, maar wil net voor die tyd kennis dra van jou besoek.
- Kontakbesonderhede: 046 603 8557.
- Toegang: Gratis.